Обґрунтовано теоретико-прикладні засади розбудови високотехнологічних фармацевтичних виробництв (ВТФВ); встановлено, що ключовою проблемою країн, які розвиваються, у цій сфері є залежність від ресурсів та ринків розвинених країн, а залучення передових іноземних технологій може стати каталізатором нарощування технологічного потенціалу ВТФВ приймаючих країн за умови активної державної політики з посилення абсорбційної здатності галузі до інновацій, нагромадження знань та людського капіталу, змін інституційного середовища, покращення рамкових умов для інновацій. У контексті розбудови ВТФВ показано значення мережевого характеру набуття фармкомпаніями стійких конкурентних переваг, що базуються на ресурсах, які складно зімітувати або замістити; обґрунтовано, що мережі, вибудовані із місцевими науковими установами, ЗВО, дослідницькими підрозділами інших компаній, дають фармвиробникам можливість отримати доступ до комплементарних активів і стають їх специфічним ресурсом, що забезпечує унікальні конкурентні переваги.
Виявлено методико-статистичні особливості категоризації індустрій за рівнем технологічності в умовах глобалізації; обґрунтовано, що сьогоднішнє низьке значення співвідношення витрат на дослідження і розробки (ДіР) та доданої вартості фармацевтики окремих країн не є ознакою її невисокої технологічності, оскільки отримані нині доходи галузі є результатом довготривалих ДіР та узгоджувальних процедур із виведення на ринок нових лікарських засобів із лагом у 10–15 років. Запропоновано новий інструмент дослідження міжнародної торгівлі високотехнологічними фармацевтичними товарами, особливість якого полягає у категоризації номенклатурних позицій за кінцевим використанням; сформовано Перелік високотехнологічних медичних та фармацевтичних проміжних товарів – ВТ ФПТ (за SITC Rev.4 та УКТ ЗЕД); запропоновано показники: коефіцієнт імпортозалежності фармацевтичного виробництва, "очищений" експорт фармацевтичних товарів та коефіцієнт покриття імпорту ВТ ФПТ, подано формули їх обчислення. Авторський підхід уперше надав можливість оцінити масштаби витрат та залежність фарміндустрії від імпортних компонентів, що втілюють передові технології та є вихідними для ВТФВ.
Виявлено, що в Україні частка іноземних проміжних високотехнологічних товарів у споживанні галузі сягає 82,2%; галузь, працюючи на імпортних субстанціях, виготовляє переважно продукцію для внутрішнього ринку, не заробляючи у валюті навіть для покриття видатків на придбання необхідних інгредієнтів; виробники не спираються на синтезовані хімічні продукти вітчизняного виробництва передусім через те, що продуктів хімічної індустрії для потреб фармацевтики в Україні вже практично немає; нарощування обсягів виробництва відбувається під впливом іноземних технологій та проміжних товарів. Обґрунтовано, що фармацевтичне виробництво має критичну залежність від імпортних поставок для забезпечення безперебійної роботи підприємств та галузі охорони здоров'я.
Виявлено ключові ендогенні бар'єри, що перешкоджають розвитку ВТФВ, серед яких – проблеми у підготовці фахівців та брак вчених, компетенції яких сприятимуть вирішенню завдань ендогенного розвитку галузі; відсутність державної допомоги суб’єктам господарювання на проведення наукових досліджень, технологічну та інноваційну діяльність; брак власних коштів для нарощування видатків на ДіР та реалізацію масштабних інвестиційно-інноваційних проєктів; брак дешевих кредитів, через що українські фармвиробники потрапляють у нерівні умови порівняно із іноземними конкурентами.
Запропоновано концептуальні засади розбудови ВТФВ в Україні; обґрунтовано доцільність нормативно-правових змін, визначення стратегічних пріоритетів та запровадження заходів розвитку ВТФВ в Україні на базі комплексного підходу, що охоплюватиме створення та освоєння у виробництві: фармацевтичних інгредієнтів для лікарських засобів (хімічних та біотехнологічних товарів), медичних виробів, наповнювачів, пакувальних матеріалів, машин та обладнання для фармацевтики, – це сприятиме зменшенню залежності від іноземних технологій, підвищенню рівня локалізації виробництва, зайнятості та надходжень до бюджетів усіх рівнів.
Публікацію підготовлено в рамках цільової комплексної програми наукових досліджень НАН України "Макроперспективи ендогенізації економічного розвитку України" (державний реєстраційний № 0117U006435).
Ключові слова:високотехнологічне виробництво, фармацевтика, промисловість, технології, інновації, ендогенні інновації, технологічна залежність, державна політика
1. Salikhova, O.B., and Honcharenko, D.O. (2020). Endogenization of Economic Development through the Development of High-Tech Pharmaceutical Industries: Europe's Experience, Lessons for Ukraine. Biznes Inform – Business Inform, 2, 49-56.
doi.org/10.32983/2222-4459-2020-2-49-56 [in Ukrainian].
2. A New Industrial Strategy for Europe. Brussels, 10.3.2020 COM(2020) 102 final. Retrieved from
ec.europa.eu/info/sites/info/files/ communicationeu-industrial-strategy-march-2020_en.pdf [in English].
3. Pharmaceuticals – safe and affordable medicines (new EU strategy). Retrieved from
ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/ 12421-Pharmaceutical-Strategy-Timely-patient-access-to-affordablemedicines
4. Covid-19 exposes EU’s reliance on drug imports. Retrieved from
www.ft.com/content/c30eb13a-f49e-4d42-b2a8-1c6f70bb4d55
5. Heуets, V.M. (2018). Endogenization of the Economy Development in the Aspect of Equality of Rights Relations among the State, Business and Voting Subjects. Ekonomika Ukrainy – Economy of Ukraine, 7, 3-19.
doi.org/10.15407/economyukr.2018.07.003 [in Ukrainian].
6. Vishnevskiy, V.P. et al. (2013). Industrial Policy and Management of Industrial Development in the Context of Systemic Imbalances: Conceptual Foundations. Donetsk [in Russian].
7. Kindzerskyi, Yu.V. (2016). Anti-crisis industrial policy: variant of the domestic concept. Visnyk Natsionalnoi akademii nauk Ukrainy – Bulletin of the National Academy of Sciences of Ukraine, 10, 27-42.
doi.org/10.15407/visn2016.10.027 [in Ukrainian].
8. Dorovskyi, O.V. (2015). Justification of the Choice of Strategy for the Development of the Pharmaceutical Industry of Ukraine: avtoref. dys ... d-ra ekon. nauk : 08.00.03. Kharkiv [in Ukrainian].
9. Kostiuk, H., and Marhitych, V. On the National Drug Supply Strategy in Ukraine. Dzerkalo tyzhnia – Mirror of week. January 20, 2017. Retrieved from
zn.ua/ukr/promyshliennost/ pro-nacionalnu-strategiyu-zabezpechennya-likami-vukrayini-_.html
10. Discussion of the Draft Strategy for the Development of the Pharmaceutical Industry of Ukraine for 2010-2020 (May 18, 2010). Retrieved from
oormmpu.at.ua/news/obgovorennja_proektu_strategiji_rozvitku_farmacevtichnoji_promislovosti_ukrajini_na_2010_2020_roki/2010- 05-18-124
11. Deineko L.V. (Ed.). (2018). Development of Industry to Ensure the Growth and Renewal of the Ukrainian Economy. Institute for Economics and Forecasting of the NAS of Ukraine, Kyiv [in Ukrainian].
12. Salikhova, O.B., and Honcharenko, D.O. (2020). Politics of development of pharmaceutical industry in Germany: Lessons for Ukraine. Ekonomika Ukrainy – Economy of Ukraine, 10, 63-86.
doi.org/10.15407/economyukr.2020.10.063 [in Ukrainian] .
13. Salikhova, O.B., and Honcharenko, D.O. (2020). The Pharmaceutical Industry of France. Zovnishnia torhivlia: ekonomika, finansy, pravo – Foreign trade: economy, finances, right, 2, 67-84.
doi.org/10.31617/zt.knute.2020(109)05 [in Ukrainian].
14. On approval of the State program of economic stimulation to overcome the negative consequences caused by restrictive measures to prevent the occurrence and spread of acute respiratory disease COVID-19 caused by coronavirus SARS-CoV-2, for 2020-2022. Retrieved from
www.kmu.gov.ua/npas/pro-zatverdzhennya-derzhavnoyi-programi-stimulyuvannya-ekonomiki-534-270520 [in Ukrainian].
15. Gerschenkron, A. (1962). Economic Backwardness in Historical Perspective. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University.
16. Salikhova, O.B., and Honcharenko, D.O. (2020). Policy of Endogenous Development of Pharmaceuticals in China: Lessons for Ukraine. Ekon. prognozuvannâ – Economy and forecasting, 2, 139-157.
doi.org/10.15407/eip2020.02.139 [in Ukrainian].
17. Veblen, T. Imperial Germany and Th e Industrial Revolution. Retrieved from
core.ac.uk/download/pdf/7048899.pdf
18. Honcharenko, D.O. (2020). New Approaches to the Assessment of Foreign Trade in High-Tech Pharmaceuticals. Statystyka Ukrainy – Statistics of Ukraine, 1, 35-41.
doi.org/10.31767/ su.1(88)2020.01.04
19. Salikhova, O., and Bak, G. (2015). Concepts of the influence of technology transfer by transnational corporations on the economy of a recipient country. Ìstor. nar. gospod. ekon. dumki Ukr. – History of economics and economic thought of Ukraine, 48, 270-295 [in Ukrainian].
20. Heуets, V.M. (2014). Institutional conditionality of innovative processes in ukraine’s industrial development. Ekonomika Ukrainy – Economy of Ukraine, 12, 4-19 [in Ukrainian].
21. Salikhova, O.B., and Honcharenko, D.O. (2020). Pharmaceutical industry of Mexico: a lesson for Ukraine. Zovnishnia torhivlia: ekonomika, finansy, pravo – Foreign trade: economy, finances, right, 7, 47-69 [in Ukrainian].
22. Crafts, N.F.R. (1995, Dec.). Exogenous or Endogenous Growth? The Industrial Revolution Reconsidered. The Journal of Economic History, 55: 4, 745-772.
doi.org/10.1017/S0022050700042145
23. Simurina, J., Tolic, I. (2008, January). Dynamics of the technology progress in economic development . Ekonomska Istraživanja/ Economic Research, 21(3), 12-24.
24. Mayer, J. (1996, December). Implications of new trade and endogenous growth theories for diversification policies of commodity-dependent countries, 122. UNCTAD/OSG/DP/122. Retrieved from
core.ac.uk/download/pdf/7043238.pdf
25. Romer, Paul M. (1990, Oct.). Endogenous Technological Change. Journal of Political Economy, 98: 5, p. 71-102. Retrieved from
web.stanford.edu/~klenow/Ro mer_1990.pdf;
doi.org/10.1086/261725
26. Romer, Paul M. (1987, May). Growth Based on Increasing Returns Due to Specialization. The American Economic Review, 77: 2, 56-62. Retrieved from
eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/ECON206/Course%20material/Romer%20Growth%20Increasing%20Returns%20AER%201987.pdf
27. Grossman, Gene M., Helpman, E. (2018, January). Growth, trade and inequality. Econometrica, 86: 1, 37-83. Retrieved from
www.princeton.edu/~ grossman/GrowthTradeInequality.pdf;
doi.org/10.3982/ECTA14518
28. Salikhova, O.B., Honcharenko, D.O. (2020). The Conceptual Foundations of the Strategy of Development of the High-Tech Industry of Pharmaceuticals and Medical Products in Ukraine till 2030. Biznes Inform – Business Inform, 7, 28-35. Retrieved from
doi.org/10.32983/2222-4459-2020-7-28-35 [in Ukrainian].
29. Frascati, M. (2002). Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development. Paris: OECD.
30. Salikhova, O. (2012). High-tech Industries: From Evaluation Methodology to Rise in Ukraine. Institute for Economics and Forecasting, NAS of Ukraine. Kyiv [in Ukrainian].
31. Annual detailed enterprise statistics for industry (NACE Rev. 2, B-E). European Commission. Retrieved from
ec.europa.eu/
32. Business expenditure on R&D (BERD) by NACE Rev. 2 activity. Retrieved from
ec.europa.eu/
33. Corporation tax in the Republic of Ireland. Retrieved from
en.wikipedia.org/wiki/Corporation_tax_in_the_Republic_of_Ireland
34. Why Ireland Is Attracting The World’s Top Pharmaceutical Companies and How You Can Benefit. Retrieved from
www.innopharmaeducation.com/news/why -ireland-attracting-the-worlds-top-pharmaceutical-companies-and-how-you-can-benefit
35. The Pharmaceutical Industry in Figures. Key Data 2020 (2020). Brussels: EFPIA. Retrieved from
www.efpia.eu/media/554521/efpia_pharmafigures_ 2020_web.pdf
36. Evaluate Pharma® World Preview 2020, Outlook to 2026. Retrieved from
info.evaluategroup.com/
37. Scientific and innovative activity of Ukraine in 2018. Retrieved from
www.ukrstat.gov.ua/
38. Scientific and innovative activity of Ukraine in 2019. Retrieved from
www.ukrstat.gov.ua/
39. Strategy for the development of medical education in Ukraine 27.02.2019. Retrieved from
moz.gov.ua/uploads/1/8475-medical_education_ analytics.pdf
40. National accounts of Ukraine for 2018. Retrieved from
www.ukrstat.gov.ua/
41. Salikhova, O. (2011). High-tech capital goods in import structure of Ukraine. Economist – Economist, 9, 28-32. Retrieved from
nbuv.gov.ua/ UJRN/econ_2011_9_7
42. Salikhova, O. (2012). High Tech lmports to Ukraine and its Critical Determinants. Nauka ta naukoznavstvo – Science and science knowledge, 4, 40-56. Retrieved from
dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/85921/05-Salikhova.pdf?sequence=1
43. UN Comtrade Database (2020). comtrade.un.org. Retrieved from
comtrade.un.org/data/ [Appeal data: March 1. 2020].
44. Statistical Yearbook for 2018. Retrieved from
www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/11/zb_yearbook_2018.pdf
45. Science and Engineering Indicators 2020. Retrieved from
nsf.gov/statistics/seind/
46. Global life sciences outlook. Focus and transform. Accelerating change in life sciences (2019). Retrieved from
www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/ Documents/Life-Sciences-Health-Care/gx-lshc-ls-outlook-2019.pdf